Toen Marga Knaven in 1984 afstudeerde aan de academie in Den Bosch, zat ze vrijwel direct in een hoek. In de keramiekhoek wel te verstaan, want keramiek was het materiaal van haar eindexamenwerk. Ook later bleef ze de keramiek trouw, lange jaren. Keramiek: dat was haar ding, leek het. Knavens vaas- en bekervormige, soms bont geglazuurde objecten waren ook echt van keramiek. Dat viel niet te ontkennen.

Keramiek trekt een apart publiek, bleek al gauw. Keramiekliefhebbers hebben bepaalde verwachtingen van een kunstenaar. Marga Knaven had het soms moeilijk met dat verwachtingspatroon. ‘Eigenlijk wilde ik het in mijn werk hebben over de tegenstelling tussen binnen en buiten. Dat ik dat in keramiek deed, was min of meer toevallig. Het thema, dat was belangrijk. Het materiaal minder. Maar voor de meeste verzamelaars van keramiek is juist het materiaal belangrijk, de techniek, hoe je de klei en het glazuur verwerkt.’ Knaven kwam uiteindelijk steeds meer in een spagaat te zitten. ‘Voor de buitenwereld zat ik in de keramiekhoek, maar in de keramiekwereld hoorde ik er ook niet helemaal bij. Ik probeerde meer uit het materiaal te halen, maar het lukte niet goed. Het bleef lastig.’

Pauze Begin deze eeuw moest Marga Knaven om gezondheidsredenen pas op de plaats maken. Even helemaal niks, ook geen keramiek. Na een jarenlange pauze zocht ze haar atelier in Tolkamer weer op. Daar wachtte al de klei. Oké, maar dan gaan we het nu anders doen, dacht ze bij zichzelf. Keramiek, maar dan op een nieuwe manier.

In 2007 mocht ze werken en experimenteren in het Europees Keramisch Werkcentrum (EKWC) in Den Bosch. In eerste instantie stonden technische vragen op de voorgrond, bijvoorbeeld: hoe voorkom ik dat de klei gaat scheuren? Dat leek belangrijk. Knaven: ‘Ik maakte lappen klei die ik over elkaar legde. Dat had ook met het thema ‘binnen en buiten’ te maken. Maar ik vond het nog steeds te figuurlijk. Het leek telkens ergens op, het was te verhalend, en dat leidde af van waar het echt om ging.’

‘Bovendien is klei een moeilijk materiaal. Het droogt langzaam. Je moet voortdurend wachten, en ondertussen opletten dat de nog zachte klei niet ergens inzakt, of dat er wat afscheurt. Dan moet het in de oven. Ik was altijd doodsbenauwd dat de boel knapte, en ik weer helemaal overnieuw moest beginnen. Ten slotte moet je werk altijd een bepaalde afmeting hebben, anders past het niet in de oven.’ Knaven maakt een gebaar alsof ze de wanhoop nabij is. ‘Ik vond keramiek eigenlijk zo tráág! Ik zei weleens tegen een galerist: ik zou willen schilderen in keramiek. Ik zou vaart willen maken. Meer een explosie, zo van bzzzt!, lijnen en krullen, strepen in de ruimte! Geen ambacht maar pure, ongehinderde expressie. Ik kreeg ineens zó genoeg van keramiek.’

Lijnenspel Marga Knaven was inmiddels al wel gaan experimenteren met smalle repen klei, die ze tot een soort ruimtelijk lijnenspel in elkaar draaide. ‘Dat was al een veel abstractere manier om met binnen en buiten bezig te zijn. Niet langer verhalend. Dat was een hele stap. Maar ik bleef wel in dat trage en moeilijke keramiek werken. Waarom eigenlijk?’ Toen was er ineens dat gekleurde plastic. Stevige vellen rood en groen en helder geel, die je gemakkelijk in repen en strepen kunt snijden, die je kunt buigen en draaien en plakken als tagliatelle al dente, zeker als je het een beetje warm maakt met een verfbrander. Eindelijk kon Marga Knaven schilderen met ruimtelijke lijnen: snel, geconcentreerd, ongehinderd door moeilijke materialen of door de maat van een oven.

Ze wijst naar een kluwen blauwe kunststof lijnen aan de muur van haar atelier. ‘Dat blauwe ding is net een soort ruimtelijk breiwerk: de ene lijn gaat door de andere heen, het draait in elkaar, zoals een spin een web maakt, zonder dat je het begin of het einde van de lijnen ziet. Dit gaat nu echt over ruimte, over binnen en buiten. In je fantasie kun je er in rondlopen. Precies wat ik wil.’ In het begin werd het plastic nog gecombineerd met keramiek, maar daar kwam snel een einde aan. De kunststof bood Marga Knaven zoveel meer artistieke vrijheid. ‘Toen ik in plastic begon te werken, had ik meteen zoiets van: oh ja, zo moet het! Hier heb ik op zitten wachten! Maar ook: waarom ben ik hier niet twintig jaar eerder op gekomen?’ # De nieuwe techniek betekende echter ook een radicaal afscheid van die goeie, ouwe keramiek. Dat viel niet mee. Knaven: ‘De keramiek loslaten was best heel eng. Bij vlagen voelde het alsof het niet kon, dat ik de keramiek en mezelf ontrouw was. Dat was vorig jaar zomer. Maar dat gevoel van ontrouw was snel over. Ik had een beslissende stap in mijn werk gedaan, en ik kon simpelweg niet meer terug. Toen heb ik met mezelf afgesproken: Marga, ga jij dit nieuwe pad maar eens een stuk oplopen. Niet bang zijn.’

Recent exposeerde Marga Knaven voor het eerst haar kunststof objecten in Gorinchem. Nu weet iedereen het. En de nieuw herwonnen artistieke vrijheid smaakt naar meer. Vooral naar andere materialen, zoals aluminium en rubber. Met repen aluminium laten zich ook grotere objecten vormen, meer ruimtelijke objecten, die als vanzelf loskomen van de veilige muur, en zich echt vrij en onbevangen van alle kanten laten bewonderen.

Marga Knaven lijkt bijna overweldigd door de bevrijdende stap die ze heeft genomen. Maar ze is ook vol goede moed. ‘Ik ben ergens aangekomen. Ik ben blij dat ik de stap heb gezet.’ En dan, bijna ondeugend: ‘Als ik vroeger met werk naar een galerie onderweg was en ik reed over een verkeersdrempel, dan dacht ik: oh help, de keramiek! Nu denk ik: ach, het kan geen kwaad, dat plastic.’

Marga Knaven (Arnhem * 1956)

Opleiding: Koninklijke Academie voor Kunst en Vormgeving ’s-Hertogenbosch, afgestudeerd in 1984. Keramisch Werkcentrum Heusden (1984) en EKWC ’s-Hertogenbosch (1995 en 2007)

Exposities, onder andere: 1988: Biënnale International d’Art Céramique, Vallauris (Frankrijk) 1991: Galerie Amphora, Oosterbeek 1992: Galerie van den Crommenacker, Arnhem 1999: Galerie Vromans, Amsterdam 2002: Galerie Z, Nijmegen 2009: Cebiko, Incheon (Zuid-Korea) 2013: Gorcums Museum, Gorinchem

Marga Knaven was onder meer docente keramiek. Haar werk bevindt zich in diverse particuliere collecties, en in de collecties van Museum Boijmans van Beuningen in Rotterdam en de Kunstuitleen in Utrecht. Marga Knaven woont en werkt in Tolkamer.

www.margaknaven.nl